آشنایی با تکنیک ها و ابزارهای ساخت انیمیشن شنی

انیمیشن شنی یا هنر شن (sand art)، مهارت طراحی دستی با استفاده از شن هست، به طوری که توهم حرکت ایجاد و انیمیشن شکل بگیره. پویانمایی شنی ترکیبی از نور، سایه و هنر طراحی به کمک شنه. تصاویر انیمیشن شنی، تنها برای لحظاتی کوتاه دوام داره؛ یعنی به واسطه مدل داستان گویی سیال آن، همه چیز درست پیش چشم‌های بیننده دائم در حال تبدیل شدنه. شاید چیزی که این هنر رو بسیار جذاب جلوه می‌ده، فارغ از زیباییش، ظرافت و طبیعت گذرا و ناپایدار تصاویر به وجود آمده با شن هست.

 

فرآیند تولید انیمیشن دوبعدی شنی

در فرآیند تولید انیمیشن دو بعدی شنی، شن بر روی یک صفحه مثل شیشه، که قابلیت عبور نور از خودش رو داره، پاشیده می‌شه. معمولاً منبع نور در زیر صفحه تعبیه شده و نوردهی رو به بالا اعمال میشه. ایجاد حالت سایه که در طراحی با مداد معمولا رواج داره، در انیمیشن شنی با ایجاد سایه‌ها نمود پیدا می‌کنه. درجه‌های مختلفی از نور (آمیزه ای از رنگ‌های مشکی، خاکستری و سفید) با کم و زیاد کردن مقدار شن بر روی صفحه بدست میاد و جلوه خاصی ایجاد می‌کنه. در این مدل، هرچه شن مورد استفاده درشت تر باشه، به طوری که نور نتونه از سطح شیشه و از بین ذرات شن به دوربین برسه، تصویر تیره و سیاه‌تری به دست میاد.

نمایی از انیمیشن شنی که بر روی صفحه با تکنیک نوردهی رو به بالا و در برنامه عصرجدید اجرا  شد-اثر فاطمه عبادی (1398)

 

انیماتورها برای ایجاد صحنه بعدی باید دائماً صحنه قبلی رو تغییر بدن، برای این کار سه راه عمده دارند: یا مشتی از شن جدید بر روی صفحه بپاشند، یا با دست شن های صفحه را کنار زده و از مقداری برای خلق تصویر جدید استفاده کنند و یا به صورت تلفیقی با طراحی و خلاقیت، تصاویر را به هم تبدیل کنند. تکنیکی که در عین محدودیت، یکی از زیبایی های منحصربفرد این نوع از انیمیشن محسوب میشه.

 

تصویربرداری در انیمیشن شنی

برای ثبت تصاویر، دوربین اصلی معمولا به صورت عمودی از بالا فضای ترسیم رو ضبط می‌کنه؛ تا در نهایت تلفیق بشن یا به صورت مستقیم قابل پخش باشند. پخش زنده برای تماشاگر یکی از ویژگی‌های خاص این تکنیک انیمیشنی به حساب میاد. در مدل عادی و غیرمستقیم، که با عنوان تکنیک شنی زیردوربین شناخته می‌شه، طرح تصویر  با شن کشیده می‌شه و سپس به صورت فریم به فریم عکس‌برداری صورت می‌گیره تا در نهایت بعد از اعمال تغییرات، تصاویر با هم ادغام بشوند. همانطور که گفتیم، در نمایش عمومی تنها تصویری که مخاطب می‌بیند نمای عمود بر صفحه (نمای پائین) هست؛ اما در مواردی مانند ساخت آموزش، تیزر، نماهنگ و غیره نماهای دیگری در فیلمبرداری و اثر پایانی استفاده می‌شود. نمای روی شانه از صفحه و نمای کلوزآپ و بسیار درشت از حرکت دستان هنرمند انیمیشن شنی مرسوم‌ترینِ این تکنیک‌های تصویربرداری هستند.

نماهای تصویربرداری در انیمیشن شنی؛ تصویر چپ- نمای پایین، تصویر میانی- نمای روی شانه و تصویر راست- نمای بسیار درشت  

 

داستان گویی در انیمیشن دوبعدی شنی

داستان‌گویی در مدل‌هایی از این سبک، معمولا روایی هست و افت و خیز داستان های معمول رو نداره. در واقع، زمان و زندگی رو  به صورت جادویی از جلوی چشم های بیننده عبور میده. داستان‌گویی در این تکنیک از انیمیشن، باید از ابتکار عملی که شن به انیماتور میده (مثل قابلیت تبدیل فوری تصاویر و در نتیجه عوض کردن فضای داستان) و صد البته محدودیت‌هایی که ایجاد می‌کنه (مثل یک صفحه واحد، تصاویر صامت و بدون دیالوگ) به خوبی استفاده کنه. همگام بودن انیماتور در روایت داستان با موسیقی متن یکی از خصیصه های اجرای موفق و تاثیرگذار انیمیشن شنی هست. مدل و سرعت حرکت دست‌ها در خلق اثر هنری بر روی صفحه، حس معماگونه ای به اثر می‌ده. بیننده دوست داره ببینه قاطعیتی که انیماتور با حرکات کند و تند دست‌هایش تو  ایجاد تصاویر داره، قراره در نهایت چه چیزی رو به تصویر بکشه یا چه موضوعی رو روایت کنه؟

بد نیست ویدئویی از اجرای انیمیشن شنی توسط کسنیا سیموناوا رو با هم ببینیم:

 

 

به عنوان پیشنهاد؛ اگه به ساخت انیمیشن و فیلم سازی علاقه دارید و فکر می‌کنین کلی ایده جذاب برای ساخت انیمیشن تو ذهنتون دارین ولی با تکنیک های روایت داستان و داستان گویی آشنا نیستن و نمی دونین چطور ایده ها تون رو به داستان های قابل ساخت تبدیل کنین، دوره «آموزش داستان نویسی» را به شما پیشنهاد می کنیم. در این دوره ویژگی‌هایی که باعث جذابیت داستان و ارتباط بیننده ها با شخصیت های داستانی میشه رو بهتون معرفی میکنیم. از اینجا می تونین صفحه این دوره و اطلاعات مربوط به اون رو مشاهده کنین.

 

انیمیشن شنی؛ ابزار و خلاقیت‌ها

بعد از شن و ماسه، اصلی ترین ابزار نقاشی در این کار، دست و انگشتان هست. به غیر از انگشتان دست، ابزار دیگه ای هم در طراحی به کمک شن کاربرد دارند؛ ابزاری مثل قلم مو، شانه، چنگال، برش هایی از مقوا، پارچه و غیره.

استفاده از ابزار دیگر در اجرای بهتر انیمیشن شنی متداول است.

 

از جمله خلاقیت هایی که در استفاده از این تکنیک به وجود اومده، استفاده از رنگ‌هایی غیر از سیاه و سفید و خاکستریه. برخی هنرمندان با رنگ آمیزی صفحه کار، قرار دادن انواع ژل‌ و کاغذ در زیر شیشه و یا استفاده از ماسه‌های رنگی، رنگ‌های دلخواه خود را به انیمیشن اضافه می کنند. شن و ماسه برای این کار به به مرور زمان شکسته و نرم می شود و پس از مدتی کارآیی خود را از دست میده. بنابراین باید به صورت دوره ای تعویض بشه.

تکنیک نوردهی از بالا هم روش دیگه‌ایه که به ایجاد سایه و تصویری متفاوت از  بافت دانه‌های شن کمک می کنه.

دو تکنیک در ساخت انیمیشن شنی، موردنیاز انیماتور خواهد بود:

1- تکنیک های پاشش (Pouring)

2- تکنیک های مهارت طراحی با دست (Manipulation)

 

• تکنیک‌های پاشش:

پاشش شن بر روی میز کار، مهارتی هست که بسته به میزان اثرگذاری شن بر روی صفحه متنوع و مختلفه.  تکنیک پاشش کانواس (صفحه نقاشی) برای شروع نقاشی، ایجاد بافت و همچنین تغییر  پس‌زمینه در حین داستان گویی استفاده میشه.

انیماتور ها معمولا در  هنگام طراحی، برای کشیدن جزئیات، خط‌ها و شکل‌ها از تکنیک پاشش اسکینی(Skinny pouring) استفاده می کنند.

برای ظریف‌‌کاری و پرداختن به جزئیات نیز پاشش دوانگشتی یکی دیگر از تکنیک‌های متداول است.

تکنیک‌های پاشش در انیمیشن شنی؛ چپ- پاشش کانواس، تصویر میانی- پاشش اسکینی، تصویر راست- پاشش دوانگشتی

 

• تکنیک های دست‌ورزی (مهارت طراحی با دست):

در تکنیک‌های طراحی دستی با شن بیشتر از اینکه شن اضافی به میز کار اضافه کنند، همون شن‌های قبلیِ روی صفحه رو با حرکت دست جابجا می‌کنن.

طراحی فینگرتیپ یا همان سرانگشتی، یکی از تکنیک‌هاییست که انیماتور به کمک نوک یک یا چند انگشت خود خطوط رو ترسیم می‌کنه. در حالی که برای حکاکی و رسم کامل یک طرح و دقیق کاری روی اون‌ها، از کل انگشت مثل انگشت اشاره، انگشت کوچک و یا شَست استفاده میشه.

مهارت‌های طراحی با دست در انیمیشن شنی؛ تصویر چپ- حکاکی با انگشت و تصویر راست- طراحی سرانگشتی

 

• تکنیک‌های پاک کردن

سایش کف‌ دست (Palm rubbing): انیماتورها اغلب برای ایجاد شکل های دایره‌ای یا مارپیچ از چرخش کف دست استفاده می‌کنند.

پاکسازی با تمام دست (Hand sweeping): برای پاک کردن سریع حجم زیادی از شن‌های روی صفحه، از همه دست استفاده میشه تا زودتر صفحه جدیدی برای انیمیشن به وجود بیاد.

تکنیک‌های پاک کردن در انیمیشن شنی؛ تصویر چپ- پاکسازی با تمام دست، تصویر میانی- سایش کف‌ دست و  تصویر راست- پاکسازی/طراحی متقارن با دو دست

یکی از مهارت های انیماتور در این نوع از انیمیشن، هنر طراحی و کار متقارن با دو دست هست که سرعت طراحی رو بالا می‌بره و با درگیر کردن چشمان و ذهن بیننده، جذابیت اجرا و روایت داستان رو بالا می‌بره؛ که در تصویر بالا قابل مشاهدست.

 

کمی تاریخچه

 گفته میشه یک دانشجوی دکتری هنر از دانشگاه هاروارد به نام «کارولین لیف» (Caroline Leaf) اولین کسی بوده که با این تکنیک آغازکننده این سبک از کار شد. او در سال ۱۹۶۸ اولین فیلم خودش رو با استفاده از پویانمایی شنی به نام پیتر و گرگ اجرا کرد و با همین پروژه، از پایان نامه دکتری خودش دفاع کرد. امروز کارولین لیف به عنوان یکی از انیماتورها و کارگردانان پیشکسوت و مشهور  دنیا شناخته می‌شه. برخی هم میگن زوج هنری سوئیسی به نام گیزله و ارنست آنزورگه (Gisele & Ernest Ansorge) از سال 1964 مبدع این تکنیک هستند.  فیلمشون به نام کلاغ‌ها (The Ravens) در سال ۱۹۶۸ در جشنواره‌ی تورز (Tours Festival) که به نمایش در  اومد، با استقبال گرمی مواجه شدند.

 

 

 

 

 

 

 

 

کارولین لیف از پیشگامان تکنیک
انیمیشن شنی دنیا

 

اواخر دهه 90 میلادی، انیماتورهای شن شروع به نمایش آثار هنری انیمیشنی خود برای مخاطبان در سطح وسیع‌تری کردند. مدل اجرای زنده داستان گویی با شن که هم سرگرم کننده و آموزشی بود، و هم محیطی سرشار از احساس خلق می‌کرد.  از جمله انیماتورهایی که از این تکنیک برای نشان دادن آثار هنری شون استفاده کردند میشه به الکساندرا کایا، کو هودمن و فرانک کاکو مجارستانی اشاره کرد.

نمونه‌ها

• مسخ آقای سامسا (The Metamorphosis Of Mr. Samsa) ساخته کارولین لیف
• رقص ماسه (Sand Dance) ساخته ریچارد کُواد(Rich Quade)
• شنبه (Sabbath) ساخته گیزله و ارنست آنزورگه
• اِرل کینگ (The ErlKing) ساخته بن زلکُویچ (Ben Zelkowicz)
• انیمیشن‌های «وقتی که بچه بودم»، «مال من است!» و «تونل» ساخته مریم کشکولی نیا
• انیمیشن کوتاه دارزا ساخته ایرج محمدی رزینی

در ایران، نمونه‌های مختلفی در طول سالیان ورود این تکنیک به کشور ساخته شد. شاید بسیاری از مردم با این هنر توسط اجرای خانم فاطمه عبادی در برنامه عصر جدید (1398) آشنا شدند.

اجرای هنرمند خانم فاطمه عبادی در برنامه عصر جدید (1398) که با استقبال مردمی مواجه شد.

 

اما این تکنیک سال های متمادی توسط هنرمندان شن دنبال و پرورش داده شد. هنرمندانی مثل استاد مریم کشکولی نیا که به خاطر آثار زیبا و نوآورانه‌اش در بسیاری از جشنواره‌های معتبر جهانی مورد تقدیر قرار گرفته‌‌اند. انیمیشن «تونل» ساخته وی که با تکنیک شن ساخته شده، روایتگر تجربه دردناک روزمره مردم غزه در انتقال مواد غذایی به درون منطقه محاصره شده زندگی‌شان هست؛ که جزو بهترین آثار تحسین شده استاد کشکولی نیا در جشنواره های داخلی و بین‌المللی محسوب میشه.

استاد کشکولی‌نیا از هنرمندان مطرح انیمیشن ایران که انیمیشن‌ شنی تحسین شده تونل از آثار اوست.

 

جمع بندی:

انیمیشن شنی یا هنر شن، یکی از  تکنیک های ساخت انیمیشن دوبعدی‌ست که به واسطه فرم سیال، ناپایدار ولی معنادارش برخی از هنرمندان از این مدیوم برای بیان و عرضه هنر خود استفاده می‌کنند. هر چند این تکنیک، امروزه در مقایسه با سایر تکنیک های ساخت انیمیشن دو بعدی چندان رایج و مرسوم نیست، اما برای اجرای برخی از انیمیشن‌های تاریخچه گویی، روایی و حتی برخی از پروژه‌های تبلیغاتی، جایگزین مناسب و اقتصادی سایر تکنیک های دو بعدی میتونه باشه.

 

وقتی اینجایی یه معنی بیشتر نمی تونه داشته باشه یعنی تو هم مثل ما عاشق انیمیشن و انیمیشن‌سازی هستی و اول راهی، اما نمی دونی از کجا باید شروع کنی؟ ما برای شما یه مقاله ویژه آماده کردیم و سعی کردیم به تمام سوالات شما درباره انیمیشن و یادگیری انیمیشن توضیح بدیم.
یعنی برای انیمیشن‌ساز شدن فقط یک کلیک فاصله داری!
تنها کاری که باید بکنی اینه که روی شروع کلیک کنی