نحوه‌ی کسب درآمد از انیمیشن ، صنعت بزرگ سرگرمی و انسان سازی!

یکی از سؤالات مشترکی که خیلی از دانش آموزها و دانشجوها و هنرجوها و علاقه مندان به انیمیشن دارن، مسئلۀ شُغله: چطوری میشه مرتبط با کسب درآمد از انیمیشن شغلی داشت؟ خیلی خوبه که انیماتورها دانش خودشون رو در مورد جنبه های مختلف انیمیشن بالا ببرن، ولی در هر حال شغل موضوع مهمیه.

کسب‌وکار، آسون نیست!

توی زمینه های تولید رسانه ای، کمتر شغل ثابتِ سی ساله پیدا میشه. خیلی از هنرمندان موفق تمایل دارن که کارهای فریلنسری انجام بدن. اما غیر از کارمندی و فریلنسری، یه راه سومی هم وجود داره. راه سوم اینه که فرد کسب‌وکار (بیزینس) خودش رو شروع کنه؛ یعنی خودش صاحب کار خودش بشه. یکی از راه هایی که ما پیشنهاد می کنیم، کسب درآمد از انیمیشن می باشد.

ولی برای شروع کسب‌وکار از کجا باید شروع کرد؟ یه نکتۀ خیلی بدیهی این جا وجود داره که در عمل ممکنه فراموش بشه. اون نکته اینه که کسب‌وکار ها به تدریج و آهسته آهسته رشد می کنن و بزرگ میشن و اسم و برندشون معروف میشه و دفاتر و ساختمون های بزرگ تأسیس می کنن.

پس اصلاً کار آسونی نیست. صرفاً با رویاپردازی و شعارِ «تلاش کن، تو می تونی» کار جلو نمیره. صبر و تلاش زیادی توی راه نیازه و این صبر و تلاش رو هر کسی نداره. به همین خاطره که همۀ آدم ها توی صنعت انیمیشن، دنبال شروع یه کسب‌وکار شخصی نمیرن.

فراموش نکنیم که یه کارمند از بعدازظهر چهارشنبه یا ظهر پنجشنبه به زندگی شخصی خودش می پردازه و ذهنش چندان درگیر کار نیست. ولی کسی که کسب‌وکار خودش رو داره، اکثر اوقات فکرش مشغول کارشه و دلش می خواد که هر لحظه کسب‌وکارش پیشرفت کنه.

ما توی این مقاله پنج قدم رو برای تشکیل کسب‌وکار در صنعت انیمیشن معرفی می کنیم. افلاطون (فیلسوف یونانی) میگه «نخستین گام در هر کار، مهم ترین مرحلۀ آن است». در بین این پنج قدم هم مهمترین شون اولین قدمه و به خاطر همین خیلی مفصل توضیح داده شده.

5 قدم کسب درآمد از انیمیشن :

قدم اول: تعیین دقیق نوع کار

قدم اول اینه که فرد از خودش بپرسه چه نوعی از خدمات رو می خواد ارائه بده. مثلاً اگه کسی می خواد کسب‌وکاری در مورد ساخت فیلم های کوتاه داشته باشه، باید مطمئن بشه که گام به گام مسیر تولید انیمیشن رو می فهمه.

خیلی از افراد ممکنه که تصور کنن این گام ها مخصوص پروژه های بزرگه؛ ولی حتی فیلم های کوچیک هم باید این گام ها رو به درستی طی کنن. ساخت انیمیشن رو نباید کار آسونی در نظر بگیریم. شایع ترین اشتباه تازه کارها اینه که میزان سختی کار رو دست کم می گیرن.

اولین کار اینه که فرد یه داستان عالی داشته باشه. بعدش نوبت به مراحلی مثل استوری برد، انیماتیک و … می رسه. پس ما می تونیم ترتیب گام ها رو برای ساخت هر نوع فیلمی به طور کلی به این صورت نشون بدیم:

1- توسعه

2- پیش تولید

3- تولید

4- پس تولید

هر کدوم از این چهار مرحله نیاز به توضیح دارن. گام اول توسعه ست که خودش رو میشه به 4 بخش تقسیم کرد:

الف) مفهوم

ب) طرح کلی

ج) تلقی

د) فیلم نامه

خب بیایم به ترتیب یه نگاه کوتاهی به هر کدوم از این مراحل داشته باشیم. برای ساخت هر انیمیشنی، ما با مفهوم یا ایده شروع می کنیم. مفهوم یا ایده یعنی «چی می شد اگه …». اگه به خیلی از انیمیشن ها و لایواکشن ها نگاه کنیم، مفهوم «چی می شد اگه …» رو توی اون ها می بینیم.

مثلاً چی می شد اگه موقعی که بچه ها اتاقشون رو ترک می کردن، اسباب بازی ها داخل کمد زنده می شدن؟ این، مفهوم انیمیشن «داستان اسباب بازی» هست. یا چی می شد اگه برخلاف حرف بزرگ ترها، توی کمدها واقعاً هیولا وجود می داشت؟ این، مفهوم انیمیشن «کارخانۀ هیولاها»ست.

یا چی می شد اگه یه موش آشپزخونه می خواست که یه آشپز بزرگ باشه؟ این، مفهوم انیمیشن «موش سرآشپز» هست. استودیوی پیکسار توی بخش مفهوم خیلی قدرتمند کار می کنه. اگه دقت کنین، می بینین که هر سه مثالی که این جا زده شد (داستان اسباب بازی، کارخانۀ هیولاها، موش سرآشپز)، ساختۀ استودیوی پیکسار هستن.

خب تا این جا اولین بخش توسعه (یعنی مفهوم) رو فهمیدیم. بریم سراغ بخش دوم: طرح کلی. طرح کلی یعنی یه داستان خیلی خلاصه از قصۀ انیمیشن. مثلاً این یه نمونه از طرح کلیه:

روزی روزگاری یه نفری بود که یه رفیقی داشت و یه اتفاقی رخ داد و این مشکلات به وجود اومد، ولی اون آدم به اندازۀ کافی خوش شانس بود و در نهایت تا آخر عمرش خوشبخت زندگی کرد.

طرح کلی در همین حده. ممکنه در مجموع یه طرح کلی، نصف صفحه جا بگیره؛ در این حد خلاصه. واضحه که اگه فرد از این بخش بپره و این بخش رو نادیده بگیره، ساخت انیمیشنش دچار مشکل میشه. بخش بعدی رو «تلقی» نام گذاری کردیم.

تلقی یعنی فرد اون طرح کلی رو به صورت یه داستان کامل دربیاره. یعنی هر چیزی که قراره توی فیلم رخ بده، باید توی این بخش نوشته بشه. بخش بعدی فیلم نامه ست که فرقش با بخش قبل اینه که این جا دیالوگ ها هم نوشته میشه.

ممکنه بعضی افراد مستقیماً از بخش «طرح کلی» به بخش «فیلم نامه» پرش بزنن و بخش «تلقی» رو انجام ندن. بخش «تلقی» چندان ضروری نیست؛ ولی طبیعیه که بخش های «طرح کلی» و «فیلم نامه» حتماً باید انجام بشن. فیلم نامه مبنای هر فیلمی از جمله انیمیشنه.

زمانی که فیلم نامه به طور کامل نوشته و اصلاحات لازم روی اون انجام شد، تازه گام «توسعه» که گام اول بود، به طور کامل برداشته شده و حالا میشه به سراغ گام دوم رفت: پیش تولید. توی پیش تولید 6 کار مهم باید انجام بشه:

الف) طراحی شخصیت

ب) توسعۀ بصری

ج) ضبط صدا

د) استوری برد

ه) تدوین

و) انیماتیک.

یکی از طراحی شخصیت های موفق رو می تونیم توی انیمیشن «شیرشاه» ببینیم. ما با یه سری جانور مختلف با ظاهرهای متفاوت روبه رو میشیم که هر کدوم خصوصیت های رفتاری مختص به خودشون رو دارن و تفاوت هاشون مشخصه؛ ولی همه شون یک دنیای واحد رو تشکیل میدن و با هم سازگاری دارن.

توی بخش توسعۀ بصری تصمیم گرفته میشه که قراره محیط انیمیشن چه شکلی و به چه صورتی باشه. به این کار طراحی تولید هم میگن. معمولاً کسایی که کار توسعۀ بصری می کنن، خودشون نقاشن؛ مثلاً 300 سال پیش یه نقاش تصاویری از مسجد یا میدان اصلی شهر یا چهرۀ افراد دربار می کشید، حالا همون هنرها توی بخش توسعۀ بصری می تونه به کار بره.

فراموش نکنیم که ما هنوز توی مرحلۀ پیش تولید هستیم.

توی بخش صدا باید به دنبال بازیگرهایی گشت و صداشون رو ضبط کرد. معمولاً باید به دنبال بازیگرهایی بود که صدای خوبی دارن و با نقش های درون انیمیشن متناسبن. قرار نیست دوبلور انیمیشن حتماً برد پیت یا محمدرضا علیمردانی باشه. با جستجو توی بعضی از صفحات اینستاگرام میشه استعدادهای جدیدی کشف کرد.

توی بخش استوری برد کل پروژۀ انیمیشن به صورت تصویری نشون داده میشه؛ یعنی داستان به کمک تصاویر متوالی روایت میشه. این تصاویر معمولاً بخش های کلیدی داستان هستن. استوری برد مستقیماً از فیلم نامه (که توی مرحلۀ توسعه نوشته و کامل شد) استخراج میشه.

توی بخش تدوین این تصاویری که تو بخش استوری برد ترسیم شده، با هم تجمیع میشه. بخش انیماتیک هم برای این مهمه که متوجه بشیم آیا نقش ها به طور ایدئال ترسیم شدن یا آیا داستان به صورت گویا بیان شده یا نه. انیماتیک این امکان رو به کارگردان میده تا اون چیزی که توی ذهنش هست رو قبل از ساخت فیلم به دیگران ارائه بده.

تازه مرحلۀ پیش تولید تموم میشه و گروه وارد مرحلۀ تولید میشه. مرحلۀ تولید هم به 7 بخش تقسیم میشه:

الف) ظاهرسازی 3 بعدی

ب) پویانمایی

ج) روشنایی

د) ظاهرسازی نهایی

ه) تدوین

و) شبیه سازی

ز) کامپوزیت

توی بخش اول که ظاهرسازی 3 بعدیه، تعیین میشه که دوربین توی هر صحنه کجا قرار می گیره و صحنه چطور نمایش داده میشه. توی بخش پویانمایی باید بدونیم که این کار به کندی انجام میشه. اگه انیماتورهایی بتونن در طول یک روز، 10 الی 15 ثانیه از کار رو پیش ببرن، این یه آمار فوق العاده محسوب میشه.

توی بخش روشنایی، رنگ و نور صحنه های مختلف بررسی میشه. بعد از این که تکلیف رنگ و نور مشخص شد، دوباره ظاهرسازی و تدوین انجام میشه. بعد از این که عناصر انیمیشن پویانمایی شدن و جان بخشی به اجزای هر پلان صورت گرفت و به صورت جداگانه رندر شدن، حالا باید با هم ترکیب بشن. به این بخش ترکیب بندی، کامپوزیت میگن.

این جا مرحلۀ تولید هم به اتمام می رسه و به مرحلۀ پس تولید می رسیم. این مرحله به 4 بخش تقسیم میشه:

الف) افکت صدا

ب) موسیقی

ج) میکس نهایی

د) تنظیم رنگ

توی بخش افکت صدا، بعضی صداها مثل همهمۀ شهر، یا صدای ساحل و امواج دریا، یا صدای باد یا صدای ماشین به انیمیشن اضافه میشه. توی بخش موسیقی در ایران به دلیل نبود حق کپی رایت دست آدم ها برای انتخاب رایگان موسیقی بازه!

بعد از این که موسیقی هم انتخاب شد، حالا باید توی بخش میکس نهایی سطوح مختلف افکت ها و صداهای دوبلورها و موسیقی ها رو طوری تنظیم کرد که به صورت مناسب دربیاد و مخاطب بتونه همۀ صداها رو بشنوه. در نهایت هم رنگ های صحنه به صحنۀ انیمیشن تنظیم میشه.

قدم دوم: تشکیل تیم

تمام توضیحاتی که تا این جا داده شد، به قدم اول در تشکیل کسب‌وکار توی صنعت انیمیشن مربوط بود؛ چون قدم اول مهم ترین قدم محسوب میشه و فرد باید بدونه که توی چه زمینه ای قراره وارد بشه. قدم دوم تشکیل تیمه.

توضیحات بخش قبل تا حدود زیادی مشخص می کنه که ساخت انیمیشن، یه کار تیمیه. اما یه چیز دیگه هم توی بخش قبل مشخص شد: این که توی تیم انیمیشن سازی چه افرادی با چه مهارت هایی باید حضور داشته باشن.

فردی که کسب‌وکار رو داره راه اندازی می کنه، به احتمال زیاد تمام مهارت های لازم برای بخش ها و مراحل مختلف انیمیشن که به طور مفصل توضیح داده شد، نداره. فرد به عنوان یه انیماتور احتمالاً به یه طراح هم نیاز پیدا خواهد کرد یا اگه قراره انیمیشن به صورت 3 بعدی باشه، متخصص خودش رو لازم داره.

همین طور افراد دیگه ای باید توی این تیم حضور داشته باشن: تدوین گر، کارگردان، نویسنده و یه تهیه کننده که کل فرایند رو مدیریت کنه. هر چقدر پروژه کوچیک تر و بودجه کمتر باشه، فرد باید کارها و نقش های بیشتری رو خودش بر عهده بگیره.

به تدریج که پروژه ها بزرگ تر و بودجه ها بیشتر شد، افراد جدیدتری به گروه اضافه میشن و کارها به افراد دیگه سپرده میشه. هر چقدر که فرد مهارت های بیشتری داشته باشه، به تعداد افراد کمتری نیاز داره تا تیم انیمیشن سازیش کامل بشه.

ولی بد نیست که به این ضرب المثل آفریقایی توجه کنیم: «اگر می خواهید سریع بروید، تنها بروید. اگر می خواهید زیاد بروید، با هم بروید». این بیت از حافظ هم بی ارتباط با موضوع کار گروهی نیست:

حسنت به اتفاق ملاحت جهان گرفت

آری به اتفاق، جهان می توان گرفت

قطعاً این مهم و خوبه که فرد کارش رو خیلی خوب بلد باشه؛ ولی توی صنعت رقابتی انیمیشن نمیشه به تنهایی باقی موند و به فعالیت ادامه داد. منتها برای کار گروهی، باید بعضی چیزها رو رعایت کرد. مثلاً تجربه نشون میده رابطۀ ضعیف بین کارکنان و مدیریت باعث میشه تا کارکنان تمایلی به انجام کاری بیشتر از وظایف روزانه شون نداشته باشن.

سهیم کردن کارکنان توی امور مدیریتی، باعث افزایش بهره وی میشه. پس تشکیل تیم، الزامات و اقتضائات خودش رو داره و فرد مدیر باید به رضایت دیگران هم بها بده؛ در حالی که توی کار فردی، چنین چیزی لازم نبود.

قدم سوم: انتخاب اسم

قدم سوم اینه که یه اسم کاری برای گروه انتخاب بشه. اسم گروه می تونه خیلی ساده باشه؛ ولی این چیزی از اهمیتش کم نمی کنه. اسم گروه می تونه یکی از عوامل این باشه که توی ذهن خیلی از افراد، اون گروه ثبت بشه و دارای هویت به نظر برسه.

البته میشه اول گروه رو تشکیل داد و با یه اسمی کار کرد؛ بعد از این که به تدریج گروه در حال معروف شدن بود، اسم گروه رو تغییر داد. یکی از روش های انتخاب اسم گروه، رجوع به زبان های محلی یا کلمات قدیمی زبان رایج کشوره.

چرا چنین روشی رو پیشنهاد می کنیم؟ اول به این دلیل که توی این دسته از کلمات، کلمه ای رو پیدا می کنیم که متعلق به حافظۀ تاریخی مردمه و افراد راحت تر می تونن باهاش ارتباط برقرار کنن. دوم به این دلیل که به راحتی میشه با این روش کلمۀ یگانه و یکتا پیدا کرد که افراد در طول روز هیچ جای دیگه نمی شنون.

البته این تنها روش انتخاب اسم گروه نیست و بعضی استودیوها چنین کاری رو نکردن. مثلاً به اسم «پیکسار» توجه کنیم. تا حالا از خودتون پرسیدین این اسم رو برای چی انتخاب کردن؟ آلوی ری اسمیث که یکی از بنیان گذاران پیکساره، توی تگزاس و نیومکزیکو بزرگ شده بود.

نیومکزیکو از ایالت های جنوب غربی آمریکاست و بیشترین درصد آمریکایی های اسپانیایی تبار رو داره و اگه به پرچم این ایالت هم دقت کنیم، نمادها و ترکیب رنگی رو می بینیم که منشأ اسپانیایی داره. ری اسمیث توی چنین محیطی تربیت شده بود و طبیعتاً به زبان اسپانیایی و واژه های انگلیسی ای که شبیه به کلمات اسپانیایی هستن (مثل کلمۀ «لیزر»)، علاقه مند بود.

به خاطر همین ری اسمیث کلمۀ «پیکسر» (pixer) رو اختراع کرد که مثلاً معنی «سازندۀ تصاویر» میده. لورن کارپنتر که یکی دیگه از بنیان گذاران پیکسار بوده، اسم های تکنولوژیک و دیجیتالی مثل «رادار» رو دوست داشته. «رادار» و «پیکسر» با هم ترکیب شدن و کلمۀ «پیکسار» خلق شد. (لینک مطلب مورد نظر)

قدم چهارم: انتخاب عاقلانۀ اعضای تیم

قدم بعدی اینه که افراد تیم باید به طور عاقلانه انتخاب بشن. فرد باید دقت داشته باشه که چه کسایی رو می خواد توی کسب‌وکار خودش وارد کنه. حتی ممکنه بهترین دوست آدم، شریک کسب‌وکار خوبی نباشه. به خاطر همین کسی که کسب‌وکار رو شروع می کنه، باید ضعف ها و قوت های خودش رو بشناسه و به دنبال فرد یا افرادی بگرده که خصوصیات اون رو تکمیل کنن.

هم چنین جهان بینی افراد گروه باید به هم نزدیک باشه. حتماً اختلاف نظرها و جر و بحث هایی رخ میده؛ ولی جهان بینی کلی افراد باید تا حدودی با هم سنخیت داشته باشه تا همکاری ممکن بشه. مثلاً باید دید که هدف هر کدوم از اعضای گروه از انجام این کسب‌وکار چیه.

قدم پنجم: طرح کسب‌وکار

قدم آخر اینه که فرد باید طرح کسب‌وکار خودش رو بسازه. طرح کسب‌وکار به فرد کمک می کنه که چه چیزهایی برای پیشبرد کسب‌وکارش نیاز داره. توی برنامۀ کسب‌وکار (که ممکنه در حد یه صفحۀ A4 باشه)، فرد مشخص می کنه که حدوداً قراره چیکار کنه.

به طور خلاصه، برنامۀ کسب‌وکار باید شامل این موارد باشه:

• مفهوم کسب‌وکار: این مورد، کسب‌وکار رو توصیف می کنه: محصول چیه؟ چه کسی یا چیزی بازار این محصول رو تشکیل میده؟ چرا این شرکت بهتر از رقبا هست؟ به عبارت دیگه، امتیاز این شرکت بر بقیۀ شرکت ها چیه؟ توی بازار رقابتی، این شرکت چطور قراره که محصول خودش رو ارزون تر از رقبا بفروشه؟
• بررسی مالی: این مورد، شامل نکات مالی کسب‌وکار میشه: بعد از گذشت یک سال، این شرکت چقدر فروش داره؟ هزینۀ این کسب‌وکار چقدره؟ به طور تخمینی چقدر کسب و کار درآمد از این کسب‌وکار به دست خواهد اومد؟ آیا سود این کسب‌وکار به قدر کافی هست که ادامۀ کسب‌وکار، کار عاقلانه ای محسوب بشه؟
• الزامات مالی: چه مقدار سرمایه برای شروع کسب‌وکار و گسترش اون لازمه؟ اگه کسب‌وکار صرفاً به یه آدم و یه لپ تاپ متکی باشه، سرمایۀ اولیۀ چندانی نمی خواد. ولی اگه فرد می خواد جدی تر کار کنه، به پول نیاز داره تا دفتری برای خودش تهیه کنه. توی این مورد باید با جزئیات تعیین کرد که چه مقدار سرمایه ضروریه و چه مقدار سرمایه مازاد بر ضروریات می تونه مورد استفاده قرار بگیره.
• تعریف جایگاه قانونی شرکت: این مورد، اطلاعات مربوط به شرکت رو توی خودش جا میده: شکل قانونی عملیات و کارهایی که انجام میده، زمان تأسیس اون، مالکین اصلی شرکت و کارکنان کلیدی اون. ممکنه یه شرکت صرفاً گروهی غیررسمی از دوستان باشه یا رسمی باشه و تعدادی شریک دور هم جمع شده باشن.
• اهداف و نقاط عطف پیش رو: این مورد، مرتبط با تنظیم هر رشد و پیشرفتیه که برای موفقیت بیشتر کسب‌وکار ضروریه. آیا فرد به دنبال بازاریابی بوده یا تلاش کرده تعیین کنه دقیقاً چه کسانی محصولات این شرکت رو می خرن؟ آیا این شرکت به دنبال توسعۀ نوعی از تکنولوژی هست؟ آیا شرکت می خواد یه مکان فیزیکی برای جلسات و کارهای مشترک کارکنان تأسیس کنه؟

قرار نیست که برنامۀ کسب‌وکار کامل و قطعی باشه. می تونه در حد یه چرک نویس باشه و بعداً هی اصلاح و تکمیل بشه.

حرف پایانی

توی قسمت پایانی این مقاله، به بخشی از کتاب «محکوم به موفقیت» نوشتۀ مهران خانلری نگاه کنیم:

«اعتقاد دارم که مدیر باید اصول مهم را رعایت نماید: نخست با کنترل هزینه ها، چیدمان مناسب مهره های شرکت، سپس درآمدزایی منطقی و استفاده از مشاوران قوی و خبره، می تواند در رتبۀ خوبی قرار بگیرد و حتی در شرایط بحرانی، به کار خود به بهترین نحو ادامه دهد؛ بی آن که چیزی مانع و سد راهش شود».